Wypalenie zawodowe to stan emocjonalnego, psychicznego i fizycznego wyczerpania spowodowanego długotrwałym i intensywnym stresem w pracy. Charakteryzuje się poczuciem zmniejszonej efektywności, utratą motywacji oraz uczuciem znużenia i braku satysfakcji z wykonywanych zadań. Osoby doświadczające wypalenia zawodowego często czują się przytłoczone obowiązkami i nie są w stanie sprostać codziennym wymaganiom zawodowym. Wypalenie zawodowe może prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla zdrowia pracownika, jak i dla funkcjonowania całej organizacji. Zjawisko to dotyczy pracowników wielu branż i stanowi istotny problem społeczny oraz wyzwanie dla współczesnego świata pracy.
Czy wypalenie zawodowe stanowi realny problem dla firm?
Przewlekłe zmęczenie, obniżona motywacja lub jej zupełny brak, problemy ze skupieniem skutkujące błędami, kłopoty z panowaniem nad emocjami – to tylko kilka przykładów z długiej listy objawów wypalenia zawodowego. Jakie to ma znaczenie dla pracodawcy? Pracownicy będący w złej kondycji psychicznej częściej są nieobecni w pracy – lub obecni tylko ciałem (prezenteizm). Do skutków wypalenia zawodowego zaliczyć możemy także brak zaangażowania w wykonywanie działań i życie firmy, a także zjawisko rotacji pracowników.
Martwiące są nie tylko skutki wypalenia zawodowego jakie odczuwa pracownik, a także konsekwencje odbijające się na firmie. To, co powinno niepokoić pracodawców najbardziej, to skala zjawiska. Zgodnie z raportem przygotowanym przez firmę Mindgram w 2023 r. aż 45 proc. Polaków czuje się wypalona zawodowo! Do przyczyn wypalenia zawodowego ankietowani zaliczyli (od najczęściej podawanej odpowiedzi): pracę z niewyrozumiałym przełożonym, brak perspektyw rozwoju, problemy natury osobistej. Alarmujące powinno być także to, że objawy wypalenia zawodowego odczuwają nie tylko pracownicy z wieloletnim stażem. Jak przedstawia firma Deloitte w swoim raporcie Global 2023 Gen Z & Millenial Survey z roku na rok coraz więcej przedstawicieli pokolenia Milenialsów i Gen Z deklaruje, że czuje wypalenie zawodowe.
Choć coraz więcej przedsiębiorstw dba o dobrostan pracowników, to wciąż rozpoznanie objawów wypalenia zawodowego i radzenie sobie z nim, sprawa wiele kłopotów.
Czym jest wypalenie zawodowe – definicja
Wypalenie zawodowe, znane również jako burnout, to stan chronicznego zmęczenia emocjonalnego, fizycznego i psychicznego. Stan ten powstaje w wyniku długotrwałego stresu, przeciążenia związanego z pracą, może być także spowodowany zbyt dużą ilością zadań. Objawia się ono poczuciem wyczerpania, dyskomfortem psychicznym i fizycznym, cynizmem lub dystansem wobec obowiązków zawodowych oraz obniżoną skutecznością w pracy. Wypalenie zawodowe może prowadzić do pogorszenia zdrowia psychicznego i fizycznego, a także do spadku motywacji i satysfakcji z wykonywanej pracy. Pierwszy raz termin ten został użyty przez amerykańskiego psychiatrę Herberta Freudenbergera. Zagadnienie to było wielokrotnie podejmowane przez kolejnych specjalistów i wciąż stanowi obiekt prac badawczych. Aktualnie najpopularniejsza jest koncepcja Christiny Maslach, która burnout definiuje jako zespół wyczerpania emocjonalnego, obniżonego poczucia własnych dokonań oraz depersonalizacji. O ile udało się zdefiniować, czym jest wypalenie zawodowe, to wciąż poszukiwane i zgłębiane są metody profilaktyki i radzenia sobie z tym stanem.
Jakie są objawy wypalenia zawodowego?
Wypalenie zawodowe jest uwzględniane w klasyfikacji chorób ICD-11 przez Światową Organizację Zdrowia. Według WHO wypalenie zawodowe wynika z przewlekłego stany stresu związanego bezpośrednio ze środowiskiem pracy. Objawy wypalenia zawodowego są złożone i mogą mieć zarówno podłoże emocjonalne, psychiczne, jak i fizyczne. Oto najczęstsze objawy wypalenia zawodowego:
- chroniczne zmęczenie i brak energii
- poczucie cynizmu i odseparowania od pracy oraz kolegów
- obniżenie efektywności i jakości wykonywanej pracy
- problemy ze snem
- zmiany apetytu lub masy ciała
- poczucie bezradności, porażki i wątpliwości co do własnej wartości
- napięciowe bóle mięśni
- izolowanie się od innych osób
- problemy z panowaniem nad emocjami
- uczucie pustki i osamotnienia
Osoby dotknięte wypaleniem zawodowym przepełnia poczucie bezsensu i bezcelowości tego co robią zawodowo. Wykonywana praca przestaje przynosić satysfakcję, a staje się przyczyną frustracji i złego samopoczucia (niejednokrotnie nasilającego się w związku z koniecznością wypełniania obowiązków służbowych). Przy wypaleniu zawodowym zanika także umiejętność obiektywnej oceny swoich dokonań. Wszystkie dotychczasowe sukcesy przestają mieć jakiekolwiek znaczenie, dominuje poczucie klęski – co najczęściej nie ma potwierdzenia w rzeczywistości.
Jak rozpoznać wypalenie zawodowe?
W jaki sposób możemy rozpoznać, że nasz pracownik, współpracownik czy osoba w naszym otoczeniu cierpi na syndrom wypalenia zawodowego? Oto sygnały, które powinny nas zaniepokoić:
- utrata motywacji do działania i brak satysfakcji z osiągnięć zawodowych
- unikanie kontaktów zawodowych i społecznych
- zwiększone użycie substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki) jako forma radzenia sobie ze stresem
- pojawienie się problemów zdrowotnych, np.: bóle głowy, problemy żołądkowe, nadciśnienie
Warto wiedzieć, że wypalenie zawodowe jest procesem, który rozwija się w czasie. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego możemy wyróżnić 5 stadiów wypalenia zawodowego:
Miesiąc miodowy – to czas zachwytu wykonywaną pracą i dużej satysfakcji z wykonywanych obowiązków. Pracownik entuzjastycznie podchodzi do pracy, wykazuje zadowolenie i zainteresowanie pracą.
Przebudzenie – w tym stadium pracownicy starają się wciąż utrzymać wyidealizowaną wizję swojej pracy, jaką stworzyli na wcześniejszym etapie. Najczęściej wiąże się to ze zwiększeniem czasu lub intensywności pracy.
Cynizm – wykonywanie obowiązków służbowych staje się coraz bardziej. Często towarzyszy temu również pogorszenie stosunków ze współpracownikami oraz klientami.
Pełnoobjawowe wypalenie – na tym etapie można zaobserwować całkowite wyczerpanie zarówno na płaszczyźnie psychicznej, jak i fizycznej. W takim stanie często występują objawy przygnębienia, poczucie bezsensu i osamotnienia.
Odradzanie się – czyli okres regeneracji sił, przepracowania stresu, odzyskiwania energii i równowagi psychicznej.
Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego i jak sobie z nim radzić?
Trudno podać jedno źródło wypalenia zawodowego. Badacze wymieniają wiele przyczyn, o różnych podłożach. Najczęściej do wypalenia zawodowego dochodzi wskutek nałożenia się wielu czynników. Przyczyny wypalenia zawodowego możemy podzielić na te typu ogólnego, czynniki związane z cechami osobowości jednostki, a także dotyczące specyfiki miejsca pracy.
Najczęstsze i najważniejsze przyczyny wypalenia zawodowego to:
- nadmierna ilość pracy i brak czasu na odpoczynek
- brak wsparcia ze strony przełożonych i współpracowników
- niejasne wymagania lub cele zawodowe
- monotonia zadań lub brak wyzwań
- konflikty w miejscu pracy
- niewystarczające wynagrodzenie lub brak uznania
- brak wpływu na decyzje związane z pełnionymi obowiązkami
- konflikt wartości
- brak równowagi między życiem prywatnym a zawodowym
Czy zmiana pracy to recepta na wszystko?
Kiedy mówimy o wypaleniu zawodowym i sposobach radzenia sobie z nim, to pierwszą myślą wielu osób będzie zmiana pracy. Wydawałoby się, że nie istnieje nic prostszego. Skoro aktualne miejsce pracy doprowadza nas do wyczerpania emocjonalnego, złego stanu psychicznego i jest źródłem frustracji i stresu, to najłatwiejsze wydaje się usunąć przyczynę. Niestety problem wypalenia jest bardziej złożony, niż może się wydawać na pozór. Choć najczęściej osoby dotknięte syndromem wypalenia zawodowego szukają nowej pracy (warto zaznaczyć, że w zaawansowanym stadium szukanie ogranicza się do przeglądania ogłoszeń i nieaplikowania na nie), to pracownik wpada w błędne koło. Wypalenie wpływa na poczucie własnej wartości, silnie je obniżając, przez co prezentacja osoby przed potencjalnym pracodawcom nie będzie w pełni oddawać umiejętności i kompetencji. Do tego dochodzi stres związany ze zmianą pracy, środowiska, formalnościami itd. Zatem zmiana pracy w przypadku wypalenia zawodowego to tak naprawdę chwilowe rozwiązanie i problem może powrócić prędzej czy później.
Jeżeli nie zmiana pracy to… co?
Znacznie skuteczniejsze będzie wdrożenie rozwiązań, które mają na celu zredukowanie poziomu stresu, jak i poprawienie ogólnego dobrostanu. Takie działania powinny być wdrażane dwutorowo – zarówno przez pracownika, jak i pracodawcę/kadrę zarządzającą. Pomocna będzie także konsultacja z psychologiem.
Skuteczną metodą radzenia sobie z wypaleniem zawodowym jest zadbanie o równowagę pomiędzy pracą zawodową, a życiem prywatnym. Bardzo ważne jest także stosowanie technik relaksacyjnych i poprawiających radzenie sobie ze stresem. Warto także zadbać o swój dobrostan w sposób holistyczny – pomocne będą: zdrowa dieta, prawidłowa regeneracja organizmu (odpoczynek, sen), a także aktywność fizyczna.
Równie ważne są także zmiany w miejscu pracy. Znacznie mniejsze ryzyko wypalenia zawodowego pracowników ma miejsce w zespołach, w których mogą oni liczyć na wsparcie, a tematy związane ze zdrowiem psychicznym, nie są tematem tabu. Ważne jest także zapewnienie pracownikowi pełnej autonomii w działaniu, docenienie jego wkładu w pracę, a także budowanie zdrowych relacji w zespole.
